Ας φανταστούμε το σκηνικό κάπου βαθιά στο παρελθόν εκεί ψηλά στο οροπέδιο της Φιλιππούπολης . Βράδυ Παραμονής Χριστουγέννων .το χιόνι λιανό λιανό πέφτει κι ασπρίζει τις στέγες και τις κορφές των δέντρων..από τις καμινάδες συννεφάκια καπνού αγκαλιάζουν τις αστραφτερές νιφάδες .Στο σπίτι μέσα γλυκιές παιδικές λαλιές αντιλαλούν .
Ο πατέρας αναδεύει τα κούτσουρα στο τζάκι.. είναι μια νύχτα ξεχωριστή όπου η φωτιά θεριεύει αφού τα ξύλα περίσσια θυσιάζονται στο βωμό της ελπίδας. Ανθρωποι του μόχθου, υπηρέτες της γης αυτή τη βραδιά μια γαλήνια ξεκούραση καθρεφτίζεται στα μάτια τους.Η αφέντρα τους γη θα τους χαρίσει απόψε ό,τι πιο γλυκό κατέχει. Η νοικοκυρά στη κουζίνα ετοιμάζει το τελευταίο πιάτο. Σε λίγο ο μικρός σοφράς(τραπέζι χαμηλο και ξύλινο) θα γεμίσει με λιτά μα τόσο γευστικά εδέσματα.Εννιά φαγιά (φαϊά) έχει φτιάξει με μεράκι και γούστο προς τιμήν της μέρας και της αφοσίωσής της στην οικογένεια. Σκουπίζει τα χέρια της στη πιστίρκα(ποδιά) και φωνάζει τη μεγαλύτερη κόρη να τη βοηθήσει στο κένωμα (σερβίρισμα).Με τραγούδι μα και μ' ένα τρανό χαμόγελο το νεαρό κορίτσι τοποθετεί προσεχτικά και με ιεραρχική σειρά τα πιάτα στο σοφρά. όλα πρέπει να γίνουν και να φανούν σπουδαία όπως προστάζει το έθιμο. Τούτοι οι άνθρωποι χιλιάδες χρόνια τώρα επιμένουν πεισματικά να διατηρούν αξίες και συνήθειες που υποδηλώνουν την ταυτότητά τους στο χωροχρόνο μέσα. Το τραπέζι στρώνεται και το κερί στο κέντρο του τραπεζιού ανάβει .Έχει περίοπτη θέση πανω στο χριστόψωμο και σκορπίζει το ιλαρό του φως σ΄ ολο τομικρό θησαυρό. Φεγγίζουν τα πιάτα όπως τα πρόσωπα της οικογένειας.Τούτο το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων τιμούν και γιορτάζουν μια μάνα σα κι αυτή που ετοίμασε τώρα δα όλα τούτα τα καλούδια , τη Παναγιά .τη θεοτόκο που έφερε στον κόσμο το Θείο Βρέφος . Τα φαγητά είναι εννιά ,αριθμός που απαντάται σε πολλά τραγούδια της δημοτικής μας ποίησης ,ακριτικα και μη.Θυμόμαστε όλοι πόσα τραγούδια μιλούν για εννια θυγατέρες εννια γιους ,,εννιά πουλακια κ.λπ. Μια εκδοχή με βάση την παράδοση θέλει τον αριθμό εννιά να συμβολίζει τις περιοχές που περιπλανήθηκαν η Παναγιάμε το Θείο Βρέφος και τον Ιωσήφ κατά τον Διωγμό του Ηρώδη . Ετσι ολόκληρη η οικογενεια συγκεντρωμένη από τον μεγαλύτερο ως τον νεαρότερο στην ηλικία και σε πνεύμα αγάπης και συγχώρεσης,στρουμπιάζονται (κάθονται αναπαυτικά) γύρω από το σοφρά. Τα φαγητά νηστίσιμα ακόμα προετοιμάζουν τον ερχομό της άλλης μέρας αυτής της γιορτινής ,των Χριστουγέννων.
1 ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ ( ΜΠΟΥΓΑΤΣΙΑ )
2 ΦΑΣΟΥΛΙΑ ΜΕ Ν΄ ΑΡΜΙΑ ( ΦΑΣΟΛΙΑ ΜΕ ΛΑΧΑΝΟ ΤΟΥΡΣΙ )
3 ΣΙΤΑΡΙ ΒΡΑΣΜΕΝΟ
4 ΝΤΟΛΜΑΔΕΣ ΜΕ ΛΑΧΑΝΟ ΤΟΥΡΣΙ
5 ΡΥΖΟΠΙΤΑ
6 ΧΑΛΒΑΣ
7 ΚΟΜΠΟΣΤΑ ( ΧΟΥΣΙΑΦΙ )
8 ΠΙΤΑ ΣΑΡΑΓΛΙ
9 ΦΡΟΥΤΑ-ΚΟΛΙΝΤΟΚΟΥΡΕΣ
( ΚΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΚΟΛΙΝΤΟΥΔΙΑ)
Την αρχή τη κάνει ο αφέντης (πατέρας)του σπιτιού που αφού θυμιατίσει το τραπέζι , πει την προσευχή θα κόψει με τα χέρια ευλαβικά το χριστόψωμο σε κομμάτια .Τα πρώτο κομμάτι ανήκει δικαιωματικά στο Χριστό . το δεύτερο στη Παναγιά, στους αγίους ,στο σπίτι ,στο χωράφι και μετά με βάση την ηλικία σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Σ' όλη τη διάρκεια το φαγητού τα μπερεκέτια (οι ευχές) δίνουν και παίρνουν για υγεία ,ευτυχία , καλές εσοδείες. Πριν αποσώσουν (προλάβουν να τελειώσουν) τα φαγητό τους ένας απόηχος από τραγούδια που ολοένα και μεγαλώνει φτάνει στα αυτιά τους .Είναι οι σάρτες (ομάδα παληκαριών που περιδιαβαίνουν τα σοκκάκια του χωριού τραγουδώντας χριστουγεννιάτικα κάλαντα) .Τώρα βρίσκονται έξω από το σπίτι τους .."Βρε ν΄ανξετε τις πόρτες σας ,βρε ν΄ανξετε τις πόρτες σας για νάρθει η Παναγιά μας..." τα παιδιά αδημονούν μα ο κύρης είναι εκείνος που πρέπει και θ΄ανοίξει την πόρτα για να προσκαλέσει τα παληκάρια να μπούν μέσα στο σπιτικό του . Με γέλια ,ευχές ,καλωσορίσματα μπαίνει η χορωδία η οποία θα συνεχίσει μέσα πια στο σπίτι το τραγουδιστικό της καθήκον. Αφού τους προσφερθεί θέση στο γιορτινό τραπέζι και φυσικά μπόλικο γλυκό κρασί στα ποτήρια τους εκείνοι θα ουαλήσουν (τραγουδήσουν ) για όλους τους παρευρισκομένους.. Έχουν τραγούδια για κάθε μέλος της οικογένειας μα κι εδώ συνεχίζουν να διατηρούν ιεραρχική σειρά. Πρώτα απ όλα για τον αφέντη τραγουδούν κι εκείνος καμαρώνει
" Ήρθαμε στον αφέντη μας τον πολυχρονημένο.
Δεν πρέπει σεν’ αφέντη μας σε τέτοια χώρα νάσαι,
μον πρέπει σεν’ αφέντη μας στης Πόλης τα παλάτια,
να σε τιμούν οι άρχοντες κι όλα τα παλικάρια,
να ορίζεις χίλια κάτεργα και δεκαοχτώ καστρίτσια.
Να ορίζεις και τη Βενετιά, να ορίζεις και την Πόλη,
τη Βενετιά για το φλουρί, τη Πόλη για τ’ ασήμι.
Κει π’ κοσκινίζουν τα φλουριά κι δερμονίζουν τ’ άσπρα
κι αυτά τα κοσκινίσματα στο τζιόπη σου να βάνεις
κι αυτά τα δερμονίσματα στον κόρφο σου να βάνεις.
Σινιά σινιά να τα μετρούν, σεντούκια να τα βάζουν
σεντούκια χρυσοκέντητα κι αργυροκλειδωμένα.
Και χώσει το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
κι βγάλε την κισίτσα σου τη μαλαμοσυρμένη.
Βρε λύσε την, βρέ δέσε την, κέρνα τα παλικάρια,
κέρνα στα παλικάρια, κέρνα τα κι αυτά τα παλικάρια
ν’ ανοίξουν οι λαλίτσες τους, να πούν κι άλλο τραγούδι.
Εμείς σας τραγουδήσαμε κι ο Θεός μέρες να δίνει."
....και συνεχίζουν έτσι να τον κανακεύουν μπας και κερδίσουν καλύτερο μπαξίσι (δώρο)
" Σηκώσ’ απάν’ αφέντη μας κι κάτσε στο θρονί σου,
και πάρε τη ροδόσταμνα και νίψ’ το πρόσωπό σου
και χώσε το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
και βγάλε χρυσομάντηλο, σφουγγίσ’ το πρόσωπό σου.
Αφέντη μ’ τα γραμματικά σ’ διαβάζουν τα χαρτιά σου.
Αφέντη μου στην τάβλα σου χρυσή καντήλα λάμπει,
σαν βάλεις λάδι και κερί, λάμπει το μαχαλά σου
σαν βάλεις και περ’σότερο, φέγγει για την ζωή σου.
Τα μοναστήρια σήμαναν κι εκκλησιές σου λάμπουν."
Μετά φυσικά έχει σειρά η μητέρα ..ύστερα ο μεγάλος γιός , ο μικρός ,,η μεγάλη θυγατέρα , η μικρότερη και πάει λέγοντας...Μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες οι παρέες των αγοριών θα σκορπούν με το τραγούδι τους ευθυμία και χαρά στα σπίτια του χωριού ..δε θα σταματήσουν μέχρι να τα διαβούν όλα ...χορτασμένοι από φαγητό και αισιοδοξία παραδίδεται η οικογένεια σ΄ένα γαλήνιο ύπνο ..πλησιάζει το ξημέρωμα ..ένα ξημέρωμα διαφορετικό, γιορτινό ..οι ήχοι από τις καμπάνες θα πάρουν τη σκυτάλη από τους τραγουδοποιούς και θα αντιλαλήσουν σ΄όλο το χιονισμένο χωριό ..ένας ήχος που θα μοιάζει με κείνο το κλάμα του μωρού που γεννήθηκε μια κρύα νύχτα τόσο μακριά από κει μα με την αίσθηση της αγάπης κι αφοσίωσης τόσο κοντά και βαθιά ριζωμένης στις καρδιές τούτων των απλών ανθρώπων..η μέρα έφεξε ..είναι ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!! Χρόνια Πολλά !!!
Ένα απ’ τα πολλά έθιμα που είχαμε τα Χριστούγεννα στο Παλιούρι, ήταν και τα «ινιά φαϊά», εννέα φαγητά.
Το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων η νοικοκυρά του σπιτιού έστρωνε το σοφρά και έβαζε επάνω εννέα νηστίσιμα φαγητά.
Για τη συγκέντρωση των εννέα φαγητών συνήθιζαν να έχουν φασόλια, ελιές, πράσο, κρεμμύδι, ή τουρσί. Μάλιστα η γιαγιά μου η Σμαραγδή, επειδή τα οικονομικά μας ήταν πολύ περιορισμένα, έκανε μια πονηριά. Για να συγκεντρώσει εννέα φαγητά έβαζε χωριστά το λάχανο, χωριστά τις πιπεριές, χωριστά τις ντομάτες, χωριστά και τον «τουρσόζουμου». Επίσης κάποιες φορές έβαζε σ’ ένα πιατάκι αλάτι και σ’ άλλο πιπέρι οπότε είχε δυο επιπλέον φαγητά. Σε πολλά σπίτια υπήρχε και το χειμωνιάτικο καρπούζι, ειδική ποικιλία που το φύλαγαν μέσα στο άχυρο ή στ’ αμπάρια.
Αφού λοιπόν συγκεντρώνονταν εννέα φαγητά πάνω στο σοφρά, ο παππούς και αρχηγός της οικογένειας, θυμιάτιζε με μια κεραμίδα ή ένα υνί το σοφρά με τα φαγητά, θυμιάτιζε τα «πράματα» στο «ζένκο» στάβλο, τ’ αμπάρια με τα σιτάρια καθώς και όλα τα μέλη της οικογένειας, κάθονταν όλοι μαζί για να φάνε. Απαραίτητο ήταν να πούμε και το Χριστόψωμο, (λειψή μπουγάτσα με νερό, αλάτι, αλεύρι, λίγη σόδα και χωρίς λάδι). Ήταν μια μοναδική ευκαιρία να γευματίσουν όλοι μαζί και να ευχηθούν ο ένας τον άλλο τα Χρόνια Πολλά.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ – ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ και ΚΑΛΗ ΓΗΡΟΣΥΝΗ
του ΘΑΝΑΣΗ ΓΚΑΚΟΥΔΗ (http://paliouri-evrou.blogspot.gr)
http://monastiriotes.blogspot.com
(ΤΟ BLOG ANHKEI ΣΤΟ ΓΙΟ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΜΟΣΧΟΥ ΤΕΡΖΙΔΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΚΑΝΕΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΟΙ ΝΕΟΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΤΕΣ")
Τις βραδυνες ωρες ανημερα των Χριστουγεννων παρεες αγοριων -οι επονομαζομενες "σαρτες"-που πολλες φορες μπορει να ξεπερνουσαν και τα 15 ατομα η καθεμια τους , περιδιαβαιναν τα σοκακια του χωριου τραγουδωντας τα καλαντα! Τα σοκκακια αντηχουσαν απο νεαρες , δυνατες ,αγοριστικες φωνες σκορπωντας το μηνυμα των Χριστουγεννων σ ολο το χωριο!Οι "σαρτες" επισκεπτονταν ολα τα σπιτια του χωριου .Εκει γινονταν μια παρεα με τους νοικοκοιραιους και τραγουδουσαν χριστουγεννιατικα τραγουδια.Μετα τα παραδοσιακα καλαντα που τραγουδουσαν αφιερωναν και τραγουδια ειδικα για καθε μελος της οικογενειας .Ετσι τραγουδουσαν για τον αφεντη (τον αντρα του σπιτιου, το νοικοκυρη), την κυρα (την οικοδεσποινα), το γιο ή την κορη (ανυπαντροι συνηθως)...
Οι οικοδεσποτες τους φιλευαν ολα τα καλουδια του σπιτικου τους και μαζι γλυκοποτιο κρασι το οποιο επετεινε και την ευφορια της γιορτινης μερας !!!
Ετσι τα "παληκαρια" συνεχιζαν μεχρι και τις πρωινες ωρες το τραγουδι τους χωρις σταματημο !
τραγουδια αφιερωμενα στον "αφεντη" οπως εχουν καταγραφει στο ιδιο βιβλιο, " ΟΙ ΝΕΟΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΤΕΣ" κι εχουν αναρτηθει στο ιδιο blog ειναι τα εξης:
Χριστός γεννήθκεν
Βρε ν’ άνξετε τις πόρτες σας (2)
για νάρθει η Παναγιά μας (2)
Βρε ν’ έρχεται η Παναγιά (2)
με το Χριστό στην αγκαλιά (1)
με το σταυρό στα χέρια (1)
Χριστός γεννήθκεν, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλικάρια,
στα παλικάρια, στην Παναγιά μας
στην Παναγιά μας την Θεοτόκο
την Θεοτόκο που κοιλοπόνα
που κοιλοπόνα και αη-παρακάλει
κι’ αη-παρακάλει τους Αποστόλους
τους Αποστόλους, τους Αρχαγγέλους:
- Ω Αποστόλοι μ’ κι Αρχαγγέλοι μ’
βοήθησε Θέ μου τούτην την ώρα
τούτη την ώρα τη βλογημένη
τη βλογημένη και δοξασμένη.
Άγγελος πάει μάμες να φέρει
μάμες να φέρει τ’ Αμιραπασά1.
Όσο να πάς κι όσο νάρθεις
Χριστός γεννήθκειν, χαρά στον κόσμο,
η Παναγιά μας ελευθερώθκεν.
Χριστός επέσεν, στις δάφνες ΄πέσεν.
Σαν ήλιος λάμπει, σα νιό φεγγάρι.
Να ζει και νάναι κι ο νοικοκύρης
με τα παιδιά του με τ’ ανέχειά του.
Ερμηνευτικά:
1.Αμιρα πασάς: λέξη σύνθετη.
Αμιράς = στρατηγός, διοικητής. Πασάς = τοπάρχης, διοικητής περιφέρειας.
Χριστούγεννα Πρωτούγενα
Χριστούγεννα Πρωτούγενα ΄πόψε Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι’ ανατρέφεται κι ο κόσμος δεν το γνώθει(1),
ο κόσμος κι τα κλούμπινια κι τ’ βασιλιά η(2) αϊτός(3) του.
Τα δυο(4) βαγγέλια διάβαζαν κι οι απόστολοι ψέλνουν,
και ψέλνοντας διαβάζοντας Χριστός σα δέντρο ξέειρεν(5).
Ο δέντρος ήταν η Αϊ Χριστός και τα κλωνάρια τ΄ Άγια
και τ’ αργυρά φυλλίτσια του ήταν οι προφητάδες.
Προφήτευαν κι έλεγαν για τ' Άη Χριστού τα πάθη.
Χριστέ μου Συ, Χριστέ μου Συ, Χριστέ μου αληθιανιέ μου,
Χριστέ μου, ΄ντα(6) σε σκέντζευαν(7) οι άνουμοι Ουβραίοι(
.
Σε σκέντζευαν, Σε σταύρωναν ουπάν(9) στο σταυροδρόμι
κι’ έτρεχε το αίμα Σου σα σιγανό ποτάμι
κι η μάνα Σου το σφούγγιζε, μ’ ένα λευκό μαντήλι.
Βολές – βολές το σφούγγιζε, βολές μοιρολογούσε:
- Κρίμα στο γιόκα μ’ τον καλό, στο γιόκα μ’ τον αφέντη,
πόχει το στόμα μάλαμα, τη γλώσσα ασημένια,
κι από το στόμα Τ’ έτρεχε όλο μέλι και γάλα.
Χριστός μας αναστήθηκε κι πάει απάν’ ουράνια,
κι απόψε θέλει να κατέβει στης εκκλησιάς τις πόρτες
να στρώση το στρωματάκι το μπροστά στο Άγιο Βήμα
να γονατίσει να δικοκρίνει όλους τους Χριστιανούς Του,
να κάψει θύμιο(10) και κερί όλους τους πεθαμένους
να κάψει και περισσότερο όλους τους κολασμένους.
Ερμηνευτικά:
1. Γνώθω: γνωρίζω, αισθάνομαι, καταλαβαίνω.
2. η: πολλές φορές στ’ αρσενικά χρησιμοποιείται το άρθρο η αντί του ο.
3.
αϊτός: χρησιμοποιείται με μεταφορική σημασία. Προφανώς πρόκειται για
βασιλική εξουσία, που είχε σύμβολο τον αϊτό, κι εδώ για τον Ηρώδη,
βασιλέα της Ιουδαίας και τον Καίσαρα Αύγουστο, αυτοκράτορα της Ρώμης.
4.
Τα δυο βαγγέλια: πράγματι την γέννηση του Χριστού διηγούνται οι δύο
ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς, δεν αναφέρονται στην γέννηση ο Μάρκος
και ο Ιωάννης.
5. ξέειρεν: έπεσε, από πάνω κάτω. Το ρήμα (γ)έρνω, αόρ. ξέ(γ)ειρα, παραλείπεται το γράμμα γ.
6. ντά: όταν.
7. σκεντεύω: τυραννώ, επιβάλλω μαρτύρια.
8. Ουβραίοι: Εβραίοι.
9. Ουπάν: επάνω.
10. Θύμιο: θυμίαμα.
Ήρθαμε στον αφέντη μας τον πολυχρονημένο.
Δεν πρέπει σεν’ αφέντη μας σε τέτοια χώρα νάσαι,
μον πρέπει σεν’ αφέντη μας στης Πόλης τα παλάτια,
να σε τιμούν οι άρχοντες κι όλα τα παλικάρια,
να ορίζεις χίλια κάτεργα και δεκαοχτώ καστρίτσια.
Να ορίζεις και τη Βενετιά, να ορίζεις και την Πόλη,
τη Βενετιά για το φλουρί, τη Πόλη για τ’ ασήμι.
Κει π’ κοσκινίζουν τα φλουριά κι δερμονίζουν τ’ άσπρα
κι αυτά τα κοσκινίσματα στο τζιόπη σου να βάνεις
κι αυτά τα δερμονίσματα στον κόρφο σου να βάνεις.
Σινιά σινιά να τα μετρούν, σεντούκια να τα βάζουν
σεντούκια χρυσοκέντητα κι αργυροκλειδωμένα.
Και χώσει το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
κι βγάλε την κισίτσα σου τη μαλαμοσυρμένη.
Βρε λύσε την, βρέ δέσε την, κέρνα τα παλικάρια,
κέρνα στα παλικάρια, κέρνα τα κι αυτά τα παλικάρια
ν’ ανοίξουν οι λαλίτσες τους, να πούν κι άλλο τραγούδι.
Εμείς σας τραγουδήσαμε κι ο Θεός μέρες να δίνει.
************************************ Σηκώσ’ απάν’ αφέντη μας κι κάτσε στο θρονί σου,
και πάρε τη ροδόσταμνα και νίψ’ το πρόσωπό σου
και χώσε το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
και βγάλε χρυσομάντηλο, σφουγγίσ’ το πρόσωπό σου.
Αφέντη μ’ τα γραμματικά σ’ διαβάζουν τα χαρτιά σου.
Αφέντη μου στην τάβλα σου χρυσή καντήλα λάμπει,
σαν βάλεις λάδι και κερί, λάμπει το μαχαλά σου
σαν βάλεις και περ’σότερο, φέγγει για την ζωή σου.
Τα μοναστήρια σήμαναν κι εκκλησιές σου λάμπουν.
" Ήρθαμε στον αφέντη μας τον πολυχρονημένο.
Δεν πρέπει σεν’ αφέντη μας σε τέτοια χώρα νάσαι,
μον πρέπει σεν’ αφέντη μας στης Πόλης τα παλάτια,
να σε τιμούν οι άρχοντες κι όλα τα παλικάρια,
να ορίζεις χίλια κάτεργα και δεκαοχτώ καστρίτσια.
Να ορίζεις και τη Βενετιά, να ορίζεις και την Πόλη,
τη Βενετιά για το φλουρί, τη Πόλη για τ’ ασήμι.
Κει π’ κοσκινίζουν τα φλουριά κι δερμονίζουν τ’ άσπρα
κι αυτά τα κοσκινίσματα στο τζιόπη σου να βάνεις
κι αυτά τα δερμονίσματα στον κόρφο σου να βάνεις.
Σινιά σινιά να τα μετρούν, σεντούκια να τα βάζουν
σεντούκια χρυσοκέντητα κι αργυροκλειδωμένα.
Και χώσει το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
κι βγάλε την κισίτσα σου τη μαλαμοσυρμένη.
Βρε λύσε την, βρέ δέσε την, κέρνα τα παλικάρια,
κέρνα στα παλικάρια, κέρνα τα κι αυτά τα παλικάρια
ν’ ανοίξουν οι λαλίτσες τους, να πούν κι άλλο τραγούδι.
Εμείς σας τραγουδήσαμε κι ο Θεός μέρες να δίνει."
....και συνεχίζουν έτσι να τον κανακεύουν μπας και κερδίσουν καλύτερο μπαξίσι (δώρο)
" Σηκώσ’ απάν’ αφέντη μας κι κάτσε στο θρονί σου,
και πάρε τη ροδόσταμνα και νίψ’ το πρόσωπό σου
και χώσε το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
και βγάλε χρυσομάντηλο, σφουγγίσ’ το πρόσωπό σου.
Αφέντη μ’ τα γραμματικά σ’ διαβάζουν τα χαρτιά σου.
Αφέντη μου στην τάβλα σου χρυσή καντήλα λάμπει,
σαν βάλεις λάδι και κερί, λάμπει το μαχαλά σου
σαν βάλεις και περ’σότερο, φέγγει για την ζωή σου.
Τα μοναστήρια σήμαναν κι εκκλησιές σου λάμπουν."
Μετά φυσικά έχει σειρά η μητέρα ..ύστερα ο μεγάλος γιός , ο μικρός ,,η μεγάλη θυγατέρα , η μικρότερη και πάει λέγοντας...Μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες οι παρέες των αγοριών θα σκορπούν με το τραγούδι τους ευθυμία και χαρά στα σπίτια του χωριού ..δε θα σταματήσουν μέχρι να τα διαβούν όλα ...χορτασμένοι από φαγητό και αισιοδοξία παραδίδεται η οικογένεια σ΄ένα γαλήνιο ύπνο ..πλησιάζει το ξημέρωμα ..ένα ξημέρωμα διαφορετικό, γιορτινό ..οι ήχοι από τις καμπάνες θα πάρουν τη σκυτάλη από τους τραγουδοποιούς και θα αντιλαλήσουν σ΄όλο το χιονισμένο χωριό ..ένας ήχος που θα μοιάζει με κείνο το κλάμα του μωρού που γεννήθηκε μια κρύα νύχτα τόσο μακριά από κει μα με την αίσθηση της αγάπης κι αφοσίωσης τόσο κοντά και βαθιά ριζωμένης στις καρδιές τούτων των απλών ανθρώπων..η μέρα έφεξε ..είναι ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!! Χρόνια Πολλά !!!
(σημείωση : Εύχομαι να μην έχω κάνει πολλά λάθη στην αφήγηση που επιχείρησα αλλά αν υπάρχουν θα παρακαλούσα πολυ στη συμμετοχή σας για τυχον διορθώσεις αλλά και ίσως επιπλέον στοιχεία που θα θέλατε να προσθέσετε.. όσον αφορά για λεπτομέρειες που χρησιμοποίησα όπως τα τραγούδια να αναφέρω πως προέρχονται από τον αείμνηστο δάσκαλο και αγαπημένο άνθρωπο που μου χει προσφέρει τόσο γλυκές παιδικές αναμνήσεις Μόσχο Τερζίδη ....οι δε πληροφορίες για τα εννια φαγια προέρχονται απο το site :http://www.logospellas.gr ..)
μια ομορφη αφηγηση με περισσότερα στοιχεία για τα εννια φαγια «Ινιά φαϊά»
Ένα απ’ τα πολλά έθιμα που είχαμε τα Χριστούγεννα στο Παλιούρι, ήταν και τα «ινιά φαϊά», εννέα φαγητά.
Το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων η νοικοκυρά του σπιτιού έστρωνε το σοφρά και έβαζε επάνω εννέα νηστίσιμα φαγητά.
Για τη συγκέντρωση των εννέα φαγητών συνήθιζαν να έχουν φασόλια, ελιές, πράσο, κρεμμύδι, ή τουρσί. Μάλιστα η γιαγιά μου η Σμαραγδή, επειδή τα οικονομικά μας ήταν πολύ περιορισμένα, έκανε μια πονηριά. Για να συγκεντρώσει εννέα φαγητά έβαζε χωριστά το λάχανο, χωριστά τις πιπεριές, χωριστά τις ντομάτες, χωριστά και τον «τουρσόζουμου». Επίσης κάποιες φορές έβαζε σ’ ένα πιατάκι αλάτι και σ’ άλλο πιπέρι οπότε είχε δυο επιπλέον φαγητά. Σε πολλά σπίτια υπήρχε και το χειμωνιάτικο καρπούζι, ειδική ποικιλία που το φύλαγαν μέσα στο άχυρο ή στ’ αμπάρια.
Αφού λοιπόν συγκεντρώνονταν εννέα φαγητά πάνω στο σοφρά, ο παππούς και αρχηγός της οικογένειας, θυμιάτιζε με μια κεραμίδα ή ένα υνί το σοφρά με τα φαγητά, θυμιάτιζε τα «πράματα» στο «ζένκο» στάβλο, τ’ αμπάρια με τα σιτάρια καθώς και όλα τα μέλη της οικογένειας, κάθονταν όλοι μαζί για να φάνε. Απαραίτητο ήταν να πούμε και το Χριστόψωμο, (λειψή μπουγάτσα με νερό, αλάτι, αλεύρι, λίγη σόδα και χωρίς λάδι). Ήταν μια μοναδική ευκαιρία να γευματίσουν όλοι μαζί και να ευχηθούν ο ένας τον άλλο τα Χρόνια Πολλά.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ – ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ και ΚΑΛΗ ΓΗΡΟΣΥΝΗ
του ΘΑΝΑΣΗ ΓΚΑΚΟΥΔΗ (http://paliouri-evrou.blogspot.gr)
http://monastiriotes.blogspot.com
(ΤΟ BLOG ANHKEI ΣΤΟ ΓΙΟ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΜΟΣΧΟΥ ΤΕΡΖΙΔΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΚΑΝΕΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΟΙ ΝΕΟΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΤΕΣ")
Τις βραδυνες ωρες ανημερα των Χριστουγεννων παρεες αγοριων -οι επονομαζομενες "σαρτες"-που πολλες φορες μπορει να ξεπερνουσαν και τα 15 ατομα η καθεμια τους , περιδιαβαιναν τα σοκακια του χωριου τραγουδωντας τα καλαντα! Τα σοκκακια αντηχουσαν απο νεαρες , δυνατες ,αγοριστικες φωνες σκορπωντας το μηνυμα των Χριστουγεννων σ ολο το χωριο!Οι "σαρτες" επισκεπτονταν ολα τα σπιτια του χωριου .Εκει γινονταν μια παρεα με τους νοικοκοιραιους και τραγουδουσαν χριστουγεννιατικα τραγουδια.Μετα τα παραδοσιακα καλαντα που τραγουδουσαν αφιερωναν και τραγουδια ειδικα για καθε μελος της οικογενειας .Ετσι τραγουδουσαν για τον αφεντη (τον αντρα του σπιτιου, το νοικοκυρη), την κυρα (την οικοδεσποινα), το γιο ή την κορη (ανυπαντροι συνηθως)...
Οι οικοδεσποτες τους φιλευαν ολα τα καλουδια του σπιτικου τους και μαζι γλυκοποτιο κρασι το οποιο επετεινε και την ευφορια της γιορτινης μερας !!!
Ετσι τα "παληκαρια" συνεχιζαν μεχρι και τις πρωινες ωρες το τραγουδι τους χωρις σταματημο !
τραγουδια αφιερωμενα στον "αφεντη" οπως εχουν καταγραφει στο ιδιο βιβλιο, " ΟΙ ΝΕΟΜΟΝΑΣΤΗΡΙΩΤΕΣ" κι εχουν αναρτηθει στο ιδιο blog ειναι τα εξης:
Χριστός γεννήθκενΒρε ν’ άνξετε τις πόρτες σας (2)
για νάρθει η Παναγιά μας (2)
Βρε ν’ έρχεται η Παναγιά (2)
με το Χριστό στην αγκαλιά (1)
με το σταυρό στα χέρια (1)
Χριστός γεννήθκεν, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλικάρια,
στα παλικάρια, στην Παναγιά μας
στην Παναγιά μας την Θεοτόκο
την Θεοτόκο που κοιλοπόνα
που κοιλοπόνα και αη-παρακάλει
κι’ αη-παρακάλει τους Αποστόλους
τους Αποστόλους, τους Αρχαγγέλους:
- Ω Αποστόλοι μ’ κι Αρχαγγέλοι μ’
βοήθησε Θέ μου τούτην την ώρα
τούτη την ώρα τη βλογημένη
τη βλογημένη και δοξασμένη.
Άγγελος πάει μάμες να φέρει
μάμες να φέρει τ’ Αμιραπασά1.
Όσο να πάς κι όσο νάρθεις
Χριστός γεννήθκειν, χαρά στον κόσμο,
η Παναγιά μας ελευθερώθκεν.
Χριστός επέσεν, στις δάφνες ΄πέσεν.
Σαν ήλιος λάμπει, σα νιό φεγγάρι.
Να ζει και νάναι κι ο νοικοκύρης
με τα παιδιά του με τ’ ανέχειά του.
Ερμηνευτικά:
1.Αμιρα πασάς: λέξη σύνθετη.
Αμιράς = στρατηγός, διοικητής. Πασάς = τοπάρχης, διοικητής περιφέρειας.
Χριστούγεννα ΠρωτούγεναΧριστούγεννα Πρωτούγενα ΄πόψε Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι’ ανατρέφεται κι ο κόσμος δεν το γνώθει(1),
ο κόσμος κι τα κλούμπινια κι τ’ βασιλιά η(2) αϊτός(3) του.
Τα δυο(4) βαγγέλια διάβαζαν κι οι απόστολοι ψέλνουν,
και ψέλνοντας διαβάζοντας Χριστός σα δέντρο ξέειρεν(5).
Ο δέντρος ήταν η Αϊ Χριστός και τα κλωνάρια τ΄ Άγια
και τ’ αργυρά φυλλίτσια του ήταν οι προφητάδες.
Προφήτευαν κι έλεγαν για τ' Άη Χριστού τα πάθη.
Χριστέ μου Συ, Χριστέ μου Συ, Χριστέ μου αληθιανιέ μου,
Χριστέ μου, ΄ντα(6) σε σκέντζευαν(7) οι άνουμοι Ουβραίοι(
.Σε σκέντζευαν, Σε σταύρωναν ουπάν(9) στο σταυροδρόμι
κι’ έτρεχε το αίμα Σου σα σιγανό ποτάμι
κι η μάνα Σου το σφούγγιζε, μ’ ένα λευκό μαντήλι.
Βολές – βολές το σφούγγιζε, βολές μοιρολογούσε:
- Κρίμα στο γιόκα μ’ τον καλό, στο γιόκα μ’ τον αφέντη,
πόχει το στόμα μάλαμα, τη γλώσσα ασημένια,
κι από το στόμα Τ’ έτρεχε όλο μέλι και γάλα.
Χριστός μας αναστήθηκε κι πάει απάν’ ουράνια,
κι απόψε θέλει να κατέβει στης εκκλησιάς τις πόρτες
να στρώση το στρωματάκι το μπροστά στο Άγιο Βήμα
να γονατίσει να δικοκρίνει όλους τους Χριστιανούς Του,
να κάψει θύμιο(10) και κερί όλους τους πεθαμένους
να κάψει και περισσότερο όλους τους κολασμένους.
Ερμηνευτικά:
1. Γνώθω: γνωρίζω, αισθάνομαι, καταλαβαίνω.
2. η: πολλές φορές στ’ αρσενικά χρησιμοποιείται το άρθρο η αντί του ο.
3.
αϊτός: χρησιμοποιείται με μεταφορική σημασία. Προφανώς πρόκειται για
βασιλική εξουσία, που είχε σύμβολο τον αϊτό, κι εδώ για τον Ηρώδη,
βασιλέα της Ιουδαίας και τον Καίσαρα Αύγουστο, αυτοκράτορα της Ρώμης.
4.
Τα δυο βαγγέλια: πράγματι την γέννηση του Χριστού διηγούνται οι δύο
ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς, δεν αναφέρονται στην γέννηση ο Μάρκος
και ο Ιωάννης.
5. ξέειρεν: έπεσε, από πάνω κάτω. Το ρήμα (γ)έρνω, αόρ. ξέ(γ)ειρα, παραλείπεται το γράμμα γ.
6. ντά: όταν.
7. σκεντεύω: τυραννώ, επιβάλλω μαρτύρια.
8. Ουβραίοι: Εβραίοι.
9. Ουπάν: επάνω.
10. Θύμιο: θυμίαμα.
Ήρθαμε στον αφέντη μας τον πολυχρονημένο.Δεν πρέπει σεν’ αφέντη μας σε τέτοια χώρα νάσαι,
μον πρέπει σεν’ αφέντη μας στης Πόλης τα παλάτια,
να σε τιμούν οι άρχοντες κι όλα τα παλικάρια,
να ορίζεις χίλια κάτεργα και δεκαοχτώ καστρίτσια.
Να ορίζεις και τη Βενετιά, να ορίζεις και την Πόλη,
τη Βενετιά για το φλουρί, τη Πόλη για τ’ ασήμι.
Κει π’ κοσκινίζουν τα φλουριά κι δερμονίζουν τ’ άσπρα
κι αυτά τα κοσκινίσματα στο τζιόπη σου να βάνεις
κι αυτά τα δερμονίσματα στον κόρφο σου να βάνεις.
Σινιά σινιά να τα μετρούν, σεντούκια να τα βάζουν
σεντούκια χρυσοκέντητα κι αργυροκλειδωμένα.
Και χώσει το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
κι βγάλε την κισίτσα σου τη μαλαμοσυρμένη.
Βρε λύσε την, βρέ δέσε την, κέρνα τα παλικάρια,
κέρνα στα παλικάρια, κέρνα τα κι αυτά τα παλικάρια
ν’ ανοίξουν οι λαλίτσες τους, να πούν κι άλλο τραγούδι.
Εμείς σας τραγουδήσαμε κι ο Θεός μέρες να δίνει.
************************************
Σηκώσ’ απάν’ αφέντη μας κι κάτσε στο θρονί σου,και πάρε τη ροδόσταμνα και νίψ’ το πρόσωπό σου
και χώσε το χεράκι σου στον αργυρό το τζιόπη
και βγάλε χρυσομάντηλο, σφουγγίσ’ το πρόσωπό σου.
Αφέντη μ’ τα γραμματικά σ’ διαβάζουν τα χαρτιά σου.
Αφέντη μου στην τάβλα σου χρυσή καντήλα λάμπει,
σαν βάλεις λάδι και κερί, λάμπει το μαχαλά σου
σαν βάλεις και περ’σότερο, φέγγει για την ζωή σου.
Τα μοναστήρια σήμαναν κι εκκλησιές σου λάμπουν.
2 σχόλια :
Συγχαρητήρια για μια τέτοια γλαφηρή λογοτεχνική καταχώρηση προκαλεί συγκινηση και χαρά σε εμάς τους μεγάλους σε ηλικία,αλλά, μας καθυσυχάζει ταυτόχρονα γιατί παρά την σαρωτική λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης στον πολιτισμό τα διαμαντένια ήθη, έθιμα και παράδοση ενός λαού θα διατηρήσουν την γνησιότητά τους και θα συνεχίσουν να καλλιεργούν τις επερχόμενες γενεές. Μια πολύ μικρή προσθήκη θέλω να λάβετε υπόψη σας στον στίχο που αναφέρεται ''Αφέντη μου στην τάβλα σου χρυσό καντήλι λάμπει
σαν βάλεις λάδι κι κερί φέγγει το μαχαλά σου
σαν βαλς κι περισσότερο φέγγεις τον κόσμο όλο. (αντί φέγγεις τον εαυτό σου)
Σας εύχομαι καλά Χριστούγεννα με παράδοση και αγάπη.
ο λαϊκός μας πολιτισμός είναι το φαναρι μας στο κόσμο ..αν γινοταν εν μερει κομμάτια του να τα βιώνουμε και στη προσωπική μας ζωή μονο όφελος θα είχαμε απο κάτι τετοιο..η παραδοση δε μας παραδίδει νεκρό χρόνο μα ζωντανό και παντα επικαιρο..ειναι γιατι ο απλός λαός σκεφτόταν πρακτικά επισης διεθετε εσωτερική δυναμη αξιοθαυμαστη γιατι πριν είχε σμιλευτεί στις δυσκολίες και γνωριζε να τις αντεχει..αραγε μεις οι πολιτες του 2012 οπως επανεκτιμούμε της δυνατοτητες της τσεπης μας . μηπως να επανεκτιμούσαμε αλλά ντόμπρα όμως και οσα μας εχουν κληροδοτήσει οι παλιοί;;; ο λαίκός μας πολιτισμός δεν ειναι ένα μουσειακό είδος μα αποτελεί μέρος της αλήθειας που κοιμάται μες στη ψυχή μας ..σας ευχαριστώ για τα όμορφα λογια σας μα περισσοτερο και για την επισήμανση...Καλά Χριστούγεννα σε σας προσωπικά μα και σε όλο τον κόσμο ..να εχει δυναμη και πιστη στον εαυτο του ..κι ολοι μαζί να χουμε παντα στο νου οσους υποφερουν !
Δημοσίευση σχολίου