του Στέφανου Σταμέλλου
Τούτες τις μέρες -που ο άνεμος μας κυνηγάει…- αυτό το νησί… εκείνες οι διακοπές…και μια φιλόδοξη προσπάθεια να καταγραφούν εμπειρίες και σημαντικές στιγμές από την Ικαρία. Μπόλικα τα συναισθήματα. Πιθανά λάθη και υποκειμενισμός δικαιολογούνται· γιατί πόσα μπορεί κανείς να συγκρατήσει αυτές τις λίγες μέρες, στις αρχές του Σεπτέμβρη, που επισκεφθήκαμε - για πρώτη φορά, το υπογραμμίζουμε - το νησί.
Κατ’ αρχήν, κρατώ ως σημαντικές στιγμές: το γλέντι στην αυλή του Σωτήρη Ζελεπού στο Πλωμάρι, το γάμο στον Προφήτη Ηλία στις Ράχες, το πανηγύρι στο Πλωμάρι στις 8 Σεπτέμβρη, την ξενάγηση από τον Ηλία και την Ηλέκτρα στην παραλία Γυάλια, τον βράχο του Ίκαρου και τη Βαώνη, την πεζοπορία στο Μονοπάτι Κεραμέ – Δρούτσουλα με τον Γιώργο και τη Σοφία, την κουβέντα με τον Νικόλα και τον Στέλιο στο καφενείο του Τσάρου στην Αρέθουσα μετά από το ανέβασμα τρέχοντας από το Κεραμέ, την πρώτη γνωριμία με τον Χριστό στο ανέβασμα από τον Αρμενιστή επίσης τρέχοντας.
Κρατώ επίσης τις ωραίες στιγμές στο μπαράκι της παραλίας στο Λιβάδι, την παραλία «Σεϋχέλλες», την ταβέρνα-καφέ στην άκρη του μικρού λιμανιού στον Μαγγανίτη, την ταβέρνα-καφέ στο Να αγναντεύοντας την παραλία και το ναό της Ταυροπόλου Αρτέμιδας, την «Μαντουβάλα» στο Καραβόσταμο και το ηλιοβασίλεμα, το ταβερνάκι στην πάνω πλατεία του Εύδηλου.
Η Ικαρία είναι ένα από τα μεγαλύτερα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Έχει εξήντα ένα χωριά και είκοσι δύο ονομαστές παραλίες, ο δε πληθυσμός της ξεπερνάει τους 7.000 μόνιμους κατοίκους.
Είναι το νησί που, όσο το γνωρίζεις, τόσο το αγαπάς και νοσταλγείς να ξαναπάς.
Ο επισκέπτης από την πρώτη στιγμή έρχεται σε επαφή με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, χαρακτηριστικά που του προσδίδουν ένα διαφορετικό προφίλ σε σχέση με τα άλλα νησιά του Αιγαίου. Αυτό που ακούσαμε και διαβάσαμε: «έχω επισκεφθεί σχεδόν όλα τα νησιά της Ελλάδας. Σε κανένα δεν βρήκα αυτό που βρήκα στην Ικαρία. Δεν ξέρω τι είναι αυτό, ξέρω όμως ότι δεν θα μπορούσα να ζήσω πουθενά αλλού», τα λέει όλα
Είναι το νησί με τον Άγιο Κήρυκο και τον Εύδηλο, τον Μαγγανίτη και το Καρκινάγρι, το Χριστό και το Καραβόσταμο, τον Αρμενιστή και τα Θέρμα, την Πλαγιά και την Ακαμάτρα, τον Φάρο και το Γυαλισκάρι
Το νησί του Διόνυσου και της Ταυροπόλου Αρτέμιδας, του Πράμνιου οίνου και των παραδοσιακών αμπελώνων, του Να και του Κάστρου του Κοσκινά, της μακροζωίας και της ανεμελιάς, των γάμων, των πανηγυριών και του Ικαριώτικου χορού, του όρους Πράμνου ή Αθέρα, όπως λέγεται σήμερα, των αντιπειρατικών σπιτιών με τις αυλές και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των κτιρίων, του σχιστόλιθου και των πεζουλιών, των εξόριστων αγωνιστών του ’46 – ’49 και της αριστεράς.
“Ρολόι, άγχος, ταλαιπωρία, δεν έχουν θέση στην Ικαρία” είναι ένα σλόγκαν – σύνθημα που συναντήσαμε…
Το νησί είναι ορεινό στο μεγαλύτερο μέρος του με πράσινες πλαγιές και γυμνούς απότομους βράχους. Το διασχίζει η οροσειρά του Αθέρα (Πράμνος), που η ψηλότερή του κορυφή είναι 1.040 μέτρα - αυτό και για τους ορειβάτες…
Τα περισσότερα χωριά είναι στις κοιλάδες, όπως κατεβαίνουν οι ρεματιές από το βουνό, και κοντά στην ακτή. Αρκετά βρίσκονται στις πλαγιές του βουνού. Το πράσινο του νησιού αποτελείται κυρίως από ελιές, πεύκα, κυπαρίσσια, δρυς, αριές, καστανιές, πουρνάρια, πλατάνια, κουμαριές και πολλές συκιές. Πουλιά είδαμε ελάχιστα, λίγα μικρά και ένα μικρό σμήνος αποδημητικών στο δρόμο για την Αρέθουσα. Άγρια ζώα σχεδόν καθόλου. Πολλά είναι τα άγρια βότανα σε όλο το νησί, ιδιαίτερα στην ορεινή περιοχή.
«Η Ικαρία βραχώδης και απομακρυσμένη γεωγραφικά από τον ηπειρωτικό κορμό, επιλέχθηκε ως κατάλληλη για να φυλακίσει την πρωτοπορία του 20ου αιώνα. Παρ' όλα αυτά η Ικαρία, αποτέλεσε κάτι διαφορετικό από έναν απλό τόπο εξορίας. Η Ικαρία ως νησί, αγκάλιασε την κατατρεγμένη αριστερά και την περιέθαλψε με όποιο καλύτερο τρόπο ο ζεστός λαός της μπόρεσε να προσφέρει…» διαβάζουμε στο ιντερνετ
Είναι το νησί της αριστεράς σύμφωνα και με τα αποτελέσματα των εκλογών της 17ης Ιουνίου 2012. Συγκεντρωτικά σε επίπεδο νησιού, πρώτο κόμμα έρχεται το ΚΚΕ με 34,06% και δεύτερος ο ΣΥΡΙΖΑ με 31,38%. Αθροιστικά τα κόμματα της αριστεράς(ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ, ΔΗΜΑΡ και ΚΚΕμ-λ / μ-λ ΚΚΕ) αγγίζουν το 70%.
Ρωτήσαμε από περιέργεια να μάθουμε πώς και οι Ικαριώτες έχουν αυτή την αριστερή κουλτούρα. Μας είπαν, με λίγα λόγια, ότι αυτή η αντίληψη έρχεται από το βάθος του χρόνου. Η κοινωνία του νησιού παραδοσιακά είχε μια τάση αυτοδιάθεσης και αυτοδιαχείρισης και γι’ αυτό δεν είχε ποτέ έντονη παρουσία εξουσίας. Επί Οθωμανών λιντσάρανε τον πρώτο τούρκο φοροεισπράκτορα, και μάλιστα λέγεται ότι τον πέταξαν στο γκρεμό, αλλά κατά κάποιον τρόπο κατόρθωσαν να παραμείνουν ατιμώρητοι, γιατί ανέλαβαν όλοι την ευθύνη. Στο ερώτημα από τον πασά «ποιος το έκανε», απαντούσαν «ούλοι εμείς εφέντη». Στη συνέχεια οι τούρκοι επέβαλλαν ένα πολύ χαλαρό καθεστώς διοίκησης και δεν έστειλαν αξιωματούχους. Τα θέματα με τους Οθωμανούς τα αντιμετώπιζαν οι δημογέροντες. Το νησί παρέμεινε κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έως τις 17 Ιουλίου 1912, όταν έδιωξαν μια μικρή τουρκική φρουρά κατά τη διάρκεια του Ικαριακού αγώνα για ανεξαρτησία. Για πέντε καλοκαιρινούς μήνες παρέμεινε ανεξάρτητη πολιτεία, με το δικό της στρατό, σφραγίδες, γραμματόσημο, σημαία και ύμνο και ενώθηκε με την Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1912.
Από αυτή την παράδοση της αυτοδιαχείρισης και της αυτοδιάθεσης καλλιεργήθηκε στην κοινωνία του νησιού η κοινωνική και συλλογική κουλτούρα, η οποία ενισχύθηκε τα μέγιστα με την παρουσία των εξόριστων αγωνιστών την περίοδο του εμφυλίου 1946-1949. Είδαν ότι μορφωμένοι, αξιοπρεπείς και εργατικοί άνθρωποι διώκονταν για τις ιδέες τους· οι ιδέες αυτών των ανθρώπων βρήκαν γόνιμο έδαφος και επηρέασαν ενισχυτικά την παραδοσιακή τους στάση. Όταν ο χωροφύλακας, μας έλεγε ο Νικόλας, ρωτούσε τη γρια μητέρα του: «κι εσύ μπολσεβίκα γιαγιά;» η γιαγιά απαντούσε: «με τέτοιους δασκάλους που μας στείλατε, τέτοια γράμματα μάθαμε»
Στην ερώτησή μας όμως, γιατί αυτή η παρουσία της αριστεράς δεν έχει ανταπόκριση στην «εικόνα» του νησιού σήμερα, στην καθημερινότητα του πολίτη και σ’ αυτό που εισπράττει ο ξένος επισκέπτης, η απάντηση του Νικόλα και του Στέλιου στην Αρέθουσα ήταν πως, άσχετα από τα ποσοστά της αριστεράς, το νησί παραμένει συντηρητικό.
Ακούσαμε και διακρίναμε μια ιδιαίτερη σχέση των κατοίκων με τη μόρφωση. Μας είπαν ότι δεν υπήρχε αναλφάβητος στο νησί, όλοι πήγαιναν στο σχολείο, όταν η Ελλάδα του μεσοπολέμου μαστιζόταν από τον αναλφαβητισμό. Στο μεταξύ, όπως μας είπε η Ηλέκτρα, από την Ικαρία ξεκίνησε τη λειτουργία του, το 1995, το Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού, το οποίο εξειδικεύεται στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης και ως δεύτερης γλώσσας. Σήμερα συνεχίζει τη δράση του στην Αθήνα, όπου τώρα εδρεύει, αλλά και σε επιλεγμένα μέρη της ελληνικής περιφέρειας και του εξωτερικού (Λέσβος, Βρυξέλλες). http://www.hcc.edu.gr/index.php
Τα παλιά σπίτια είναι πέτρινα με σκεπή από σχιστόλιθο, με δωμάτια το ένα δίπλα στο άλλο, ανάλογα με τις ανάγκες του νοικοκυριού. Χτίζονταν πίσω από λόφους και χωρίς χρωματισμούς και ασοβάτιστα μέσα στη βλάστηση για να μην ξεχωρίζουν και φαίνονται από τη θάλασσα. Ήταν μακριά το ένα από το άλλο, με αυλές κατά μήκος του σπιτιού με τοίχο μπροστά για να κρύβονται τα φώτα. Για αιώνες ζούσαν με τον φόβο των πειρατών. Η Ικαριώτικη αρχιτεκτονική περιγράφεται με λεπτομέρειες στο βιβλίο, που υπογράφει ο Γιώργος Ν Κόκκινος και εκδόθηκε από την Εταιρεία Ικαριωτών Μελετών το 2005 με τίτλο: “Η παραδοσιακή κατοικία της Ικαρίας και το ιδιόμορφο κτιστό περιβάλλον του νησιού”
Αυτό όμως που αποτελεί ιδιαίτερο πολιτιστικό στοιχείο για το νησί είναι ο «Καριώτικος» χορός. Είναι καθαρά τοπικός σκοπός, ως προς τη μελωδία, αλλά και ως προς το βηματισμό. «…είναι η ταυτότητα των Ικαριωτών, αντικατοπτρίζει μ’ έναν άμεσο τρόπο την ιδιοσυγκρασία όχι μόνο των ανθρώπων που τον βιώνουν και τον αναδημιουργούν, αλλά και του ίδιου του νησιού τους, της Νικαριάς» γράφει ο Νίκος Θέμελης.
Προσπαθήσαμε να μάθουμε περισσότερα για τον «καριώτικο». Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι του χορού Ο παλιός/παραδοσιακός και ο καινούριος. Ο παλιός είναι αυτός που παιζόταν παλαιότερα (με τη λύρα και την τσαμπούνα) και η μελωδία του ήταν πιο απλή, με λίγες μουσικές παραλλαγές. Ο νεότερος είναι εξέλιξη του παλιού. Η μελωδία έχει εμπλουτιστεί και υπάρχουν αρκετές παραλλαγές πάνω σε κάποιο βασικό μοτίβο. Οι δεξιοτέχνες του βιολιού έχουν ο καθένας τον «δικό του» Ικαριώτικο προσθέτοντας τα δικά του “στολίδια”.
Τελικά ο ικαριώτικος χορός είναι ένα διονυσιακό ξεφάντωμα και μια λειτουργική έκσταση!
Παραδοσιακό της Ικαρίας που τραγουδιέται και χορεύεται στον «καριώτικο»
Πέρα στου χωριού τη βρύση - τον καριώτικο έχουν στήσει
και χορεύουν κοπελούδια - σαν τα δροσερά λουλούδια
Δως του, δως του, δως του πέρα - δως του φουστανιού σου αέρα
Δως του, δως του ν’ ανεμίσει - κι ο χορός να νοστιμίσει
τον καριώτικο χορό - πως τον αγαπώ εγώ
να χορεύω με χαρά - δίπλα σ’ όμορφη κυρά
Δως του, δως του παλικάρι - σύρε τον χορό με χάρη
να καεί το πελεκούδι - με καριώτικο τραγούδι
χόρεψε πανάθεμά σε - τα τακούνια μη λυπάσαι
δως του, δως του και ας πάει - τούτη η γη θα μας εφάει
τούτη η γη που την πατούμε - ούλοι μέσα θε να μπούμε
τούτη η γη με τα λουλούδια - τρώει νιους και κοπελούδια
Δως του, δως του, δως του πέρα - δως του φουστανιού σου αέρα
Δως του, δως του ν’ ανεμίσει - κι ο χορός να νοστιμίσει
Εκτός από τον «καριώτικο», οι Ικαριώτες χορεύουν το συρτό, σε κύκλο ή αντικριστά, και το μπάλο. Ακόμα ζεϊμπέκικο και καρτσιλαμάδες, ευρωπαϊκούς χορούς, βαλς, ταγκό, τα οποία φαίνεται είναι ιδιαίτερα αγαπητά.
Το πιο χαρακτηριστικό έθιμο του νησιού επίσης είναι τα πανηγύρια. Γίνονται στις μέρες γιορτασμού των πολιούχων των χωριών, περισσότερο ως πολιτιστική εκδήλωση με ευθύνη του Συλλόγου και εθελοντών και με στόχο τη συλλογή χρημάτων για την ενίσχυση των αναγκών του χωριού. Κάθε πανηγύρι εξελίσσεται σε τρικούβερτο γλέντι για τους ντόπιους, αλλά κυρίως για τους επισκέπτες και τους νέους. Πολλές φορές τα έσοδα του πανηγυριού δίνονται σε άπορους του χωριού και σε αναξιοπαθούντες. Δείτε εδώ για παράδειγμα φέτος πώς κατανεμήθηκαν τα έσοδα από το πανηγύρι του Εύδηλου: Είσπραξη:16.156,60 € Έξοδα: 9.736,60 € Κέρδος: 6.420,00 € Έλαβαν: ΑΟΜ: 3.210 € Αριστείδης: 3.210 €
Βρεθήκαμε στο πανηγύρι στο Πλωμάρι στις 8 Σεπτεμβρίου με τον Ηλία και την Ηλέκτρα. Μια ανεπανάληπτη εμπειρία. Πήγαμε σχετικά αργά το βράδυ και βρεθήκαμε σε μια ζεστή ατμόσφαιρα, με πλούσιο φαγητό και κρασί, κέφι και χορό και μια πολύ καλή ορχήστρα. Ο χορός του Μητσάρα και το τραγούδι «το μανάκι» που τραγούδησε, ήταν το αποκορύφωμα (εύγε!!). Δεν μπορέσαμε να μάθουμε να χορεύουμε τον ικαριώτικο χορό είναι αλήθεια, είναι λίγο δύσκολο, αλλά πού θα πάει… την άλλη φορά. Είναι σα να βάζεις τρικλοποδιά στον εαυτό σου, που λέει και η Ηλέκτρα.
Το ίδιο ιδιαίτεροι είναι οι παραδοσιακοί γάμοι. Οι περισσότεροι γάμοι στην Ικαρία είναι ανοιχτοί σε όλους. Το γλέντι αντί να γίνεται σε κάποιο κέντρο, γίνεται συνήθως στο ύπαιθρο ή σε κάποια αίθουσα εκδηλώσεων των χωριών, που γίνονται και τα πανηγύρια.
Ήμασταν στο Χριστό, στις Ράχες, όταν είδαμε την πομπή των αυτοκινήτων να περνά με το γνωστό κορνάρισμα, μεταφέροντας τη νύφη. Ρωτήσαμε και μας είπαν ότι ο γάμος ήταν στον Προφήτη Ηλία, πάνω από το Χριστό. Δεν χάνεται τέτοια ευκαιρία. Μια πολύ όμορφη βραδιά ανάμεσα στα πεύκα, με πολύ κόσμο στα ξύλινα τραπέζια και τους ξύλινους πάγκους, φαγητά για όλους με γαμοπίλαφο και ψητά, κρασιά και μπύρες, τους εθελοντές σερβιτόρους, να μεταφέρουν τα φαγητά πάνω σε ξύλινες πόρτες. Η ορχήστρα και ο χορός, ο νύφη και ο γαμπρός, το σόι και μετά όλος ο κόσμος σε γλέντι τρικούβερτο με τον ικαριώτικο χορό να κυριαρχεί
Ως τοπικά παραδοσιακά προϊόντα, κρατήσαμε το τυρί «καθούρα», που είναι ένα παραδοσιακό τυρί που παράγεται αποκλειστικά από κατσικίσιο γάλα - είναι ένα δημοφιλές στους ντόπιους τυρί άλμης και θα μπορούσε να λεχθεί ότι είναι το πιο χαρακτηριστικό της Ικαρίας. Ωριμάζει στην άλμη, έχει ολόλευκο χρώμα και ιδιαίτερο ευχάριστο άρωμα και ευχάριστη, ελαφρά πικάντικη γεύση - … και το «Σουφικό», που είναι παραδοσιακό φαγητό πολύ διαδεδομένο επίσης. Θεωρείται μια πολύ πλούσια πηγή βιταμινών και ευεξίας!
Ο πράμνιος επίσης οίνος είναι ποικιλία κρασιού, μαύρο και βαρύ από άποψη αλκοολικών βαθμών, γνωστό από την εποχή ακόμη του Ομήρου (περίπου δηλ. από το 850 π.Χ) Τον παραδοσιακό πράμνιο οίνο μας ανέλυσε με έμφαση ο Κώστας Ρόζος, ενεργός πολίτης και συγγραφέας, επιμένοντας για το λάθος να ονομαστεί το βουνό «Αθέρας», ενώ το όνομα, που έρχεται από την αρχαιότητα, είναι Πράμνος. Από κει και ο πράμνιος οίνος (http://www.nikaria.gr/)
[Ακολουθούν μερικά στοιχεία που μπόρεσα και συγκράτησα, με καλοπροαίρετες παρατηρήσεις, που θεωρώ πως πρέπει να απασχολούν το διάλογο, περισσότερο για βελτίωση και πρόληψη]
Η Ικαρία λένε είναι το νησί που είχε περισσότερους νερόμυλους από τους ανεμόμυλους, σε αντίθεση με το υπόλοιπο Αιγαίο. Λέμε είχε, γιατί τώρα δεν υπάρχουν καλλιέργειες για να έχουν δημητριακά για άλεσμα, και τα νερά λιγόστεψαν.
Στις ρεματιές παλιότερα, αλλά και τώρα ακόμα, υπήρχαν στέρνες και κήποι. Και όπως μου είπε ο Χρήστος στο μονοπάτι προς τον Άγιο Ταξιάρχη, τώρα παίρνουν το νερό με λαστιχένιους σωλήνες και ποτίζουν τις αυλές στα χωριά και έχουν στερέψει τα ρέματα.
Εντυπωσιακή είναι η εικόνα με τα χιλιόμετρα τις ξερολιθιές - τοιχεία στο βουνό, αλλά και σε όλη την έκταση του νησιού. Στο βουνό, αυτά τα τοιχεία όριζαν τα βοσκοτόπια της αυτοσυντηρούμενης αιγοτροφίας. Στα καλλιεργούμενα χωράφια όριζαν τις πεζούλες και συγκρατούσαν το γόνιμο έδαφος. Μια σωτήρια μέχρι σήμερα υπόθεση και για τα νερά. Η ιστορία βέβαια είναι, όπως μας εξήγησε ο Ηλίας, ότι στα μέσα του 19ου αιώνα ξεκίνησε η μαζική δεντροφύτευση της ελιάς στο νότιο μέρος, ακόμα και στα πιο δύσκολα και πρανή μέρη. Για να γίνει αυτό έπρεπε από τη μια να ξεριζωθούν τα δασικά δέντρα και από την άλλη να γίνουν τα τοιχεία και οι πεζούλες με ελιές για τη συγκράτηση των εδαφών. Το βόρειο μέρος είχε πεζούλες, κυρίως για αμπέλια και καλλιέργειες.
Το νησί έχει μερικά φράγματα/υδατοδεξαμενές και κάποια που έχουν μελετηθεί για να γίνουν. Τα βασικότερα είναι αυτό στο Πέζι και του Μουντέ, που τα επισκεφθήκαμε. Το Υβριδικό Ενεργειακό Φράγμα στην Προεσπέρα δεν μπορέσαμε να το επισκεφτούμε. Μια αρνητική εικόνα είχαμε από το φράγμα στο ρέμα που κατεβαίνει στην παραλία «Κυπαρίσσι», δίπλα στο Κεραμέ. Φαίνεται πως από λάθος μελέτη και κατασκευή, είναι εντελώς στεγνό, με αποτέλεσμα να ξεραθούν όλα τα πλατάνια και τα δέντρα στη ρεματιά
Γενικά θεωρείται ότι το νησί έχει πολλούς αέρηδες λόγω του Ικάριου Πελάγους και της θέσης του στο Αιγαίο. Το πρόβλημα μεταφέρεται στις ακτές, που όταν πιάνουν τα μελτέμια, τα κύματα που δημιουργούνται είναι μεγάλα και επικίνδυνα. Ορισμένες ακτές είναι πιο επικίνδυνες, όπως του Να και της Μεσσακτής. Λένε ότι έχει να κάνει με το «μήκος κύματος», που δεν είναι σταθερό και επόμενα σε τραβάει προς τα μέσα και χρειάζονται οπωσδήποτε βατραχοπέδιλα. Η ενημέρωση είναι επιβεβλημένη για τους ξένους επισκέπτες, γιατί ακούσαμε ότι πνίγονται άνθρωποι.
Μια και μιλάμε για τους αέρηδες, το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η κοινωνία της Ικαρίας είναι η μεθόδευση για την κατασκευή ενός τεράστιου αιολικού πάρκου με 110 ανεμογεννήτριες στην οροσειρά του νησιού. Οι ενεργοί πολίτες του νησιού τονίζουν σε όλους τους τόνους ότι δεν θα επιτρέψουν, παρά του ότι η Δημοτική Αρχή είχε υποχωρήσει στις αρχικές υποσχέσεις των φερόμενων επενδυτών καλλιεργώντας μεγάλες αντισταθμιστικές προσδοκίες. Φαίνεται όμως με την πάροδο του χρόνου να λογικεύεται, όσο ενημερώνεται για το πραγματικό μέγεθος των προσδοκιών.
Το μεγάλο ζήτημα της ενεργειακής αυτάρκειας του νησιού οι ίδιοι λένε ότι λύνεται. Η Ικαρία χρειάζεται 9 MW και θα μπορεί αυτή η ποσότητα να καλυφθεί κατά 90% από άλλες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), όπως το υβριδικό της Προεσπέρας. Μπορεί επίσης να εξοικονομηθεί ενέργεια και από τη γεωθερμία ξεπερνώντας έτσι 2 και 3 φορές τους στόχους του 2020 για τις ΑΠΕ.
Επισκεφθήκαμε την, πιστοποιημένη βιολογικά, αγροτουριστική επιχείρηση του δραστήριου φίλου μας, του Γιώργου Καρίμαλη στην Πηγή. Ήταν η εποχή του τρύγου και του πατήματος. Ο Γιώργος μας παρουσίασε την 20ετή και πάνω δραστηριότητά του στο χώρο του αγροτουρισμού με αμπελώνες, κρασιά, ελιές, σύκα και αρωματικά φυτά. Μας μίλησε για τις αρχές της αειφορίας και της βιωσιμότητας, που εφαρμόζονται στην επιχείρηση με την πλήρη διαχείριση των απορριμμάτων και την κομποστοποίηση των οργανικών αποβλήτων, την οικολογική διαχείριση του νερού, τη λειτουργία φωτοβολταικού για την παραγωγή ενέργειας και μια σειρά ακόμα ενέργειες στα πλαίσια της οικολογικής υπευθυνότητας. Ήπιαμε φυσικά τα δύο εξαιρετικά του κρασιά, ένα ως απεριτίφ 12,5 βαθμών και το άλλο από τον παραδοσιακό αμπελώνα με το Φωκιανό, μαύρο και βαρύ 15 βαθμών. Για μας ήταν μια πολύ χρήσιμη εμπειρία και ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον Γιώργο και την Ελένη http://www.ikarianwine.gr/ecology.htm
Στην κοινωνία του νησιού, και ιδιαίτερα των Ραχών, θεωρείται μεγάλη απώλεια η μεταφορά της έδρας του Αρχιπελάγους στο Πυθαγόρειο της Σάμου. [http://archipelago.gr/] Επισκεφθήκαμε τις παλιές εγκαταστάσεις της Οργάνωσης στις Καστανιές Ραχών, 2 χιλιόμετρα έξω από το Χριστό, για να δούμε πού δούλευε ως εθελόντρια η Αύρα. Εικόνες εγκατάλειψης· και βέβαια δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού λείπουν οι συντελεστές. Συναντήσαμε ένα φίλο βοσκό από το Χριστό, ο οποίος, με την ντόπια προφορά του, μας μίλησε για το πόσο σημαντική ήταν για τους κατοίκους της περιοχής η παρουσία των εθελοντών, ξένων κυρίως. Ορισμένοι από αυτούς έμειναν μόνιμα στο Χριστό και στο νησί. Εντύπωση μας έκανε που είχε στην πλάτη του, ενώ ήταν πάνω σε μηχανάκι, τον παραδοσιακό, και πρωτόγνωρο για μας, σάκο από δέρμα κατσικίσιο, τον τραγόσακο, όπου οι χωρικοί τοποθετούν το νερό και το προσφάι, όταν πηγαίνουν στο χωράφι.
Ανεβήκαμε ένα απόγευμα επιστρέφοντας από τον Μαγγανίτη στο Κάστρο του Κοσκινά, πάνω από το οροπέδιο της Μεσαριάς. Είναι φρούριο βυζαντινής εποχής στο βόρειο τμήμα του νησιού. Ήταν το επικρατέστερο και σημαντικότερο από τα υπόλοιπα φρούρια της Ικαρίας και γι’ αυτό πήρε και το όνομα «Κάστρο της Νικαριάς». Έχει καταπληκτική θέα και έχεις μπροστά σου σχεδόν όλο το νησί, τις εικόνες των απότομων βράχων, την απειλή της ερημοποίησης και της αποσάθρωσης http://www.youtube.com/watch?v=GSF3J7dcONU (Προεπισκόπηση) Η ελεύθερη βοσκή των γιδιών έβαλε κι εδώ τη σφραγίδα της κάνοντας την είσοδο του κάστρου γρέκι, γεμάτο κοπριά. Στην Ακαμάτρα συναντήσαμε έναν αμερικανό τουρίστα, που είχε σκοπό ν’ ανεβεί στο Κάστρο.
Γενικά η ελεύθερη βοσκή για τα γίδια είναι μεγάλη απειλή και καταστροφή για τη χλωρίδα του νησιού, τη στιγμή που η ερημοποίηση προχωράει ακάθεκτη και η ανάγκη για αναδάσωση και διατήρηση της θαμνώδους, αλλά και της υψηλής βλάστησης είναι όρος ζωής. Μπορεί και πρέπει να υπάρξει ένας περιορισμός με ζώνες απόλυτης προστασίας ή και ακόμα φράξιμο περιοχών. [Υπόψη πως ένα μεγάλο τμήμα του νησιού ανήκει στο δίκτυο NATURA 2000 και στο δίκτυο ΒιοτόπωνCORINE. Η νοτιοδυτική Ικαρία είναι σημαντική ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας(ΖΕΠ) για αρπακτικά και μεταναστευτικά πτηνά., ενώ στον Άγιο Νικόλαο και το Φαράγγι της Χάλαρης, στο όρος Αθέρας και την περιοχή της Πλαγιάς εντοπίζεται σημαντικό ποσοστό της ενδημικής χλωρίδας του νησιού και χαρακτηρίζονται ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας(ΤΚΣ). Τέλος το Φανάρι περιλαμβάνει θαλάσσιους οικοτόπους και χαρακτηρίζεται επίσης ως ΤΚΣ]
Δεν είδαμε σκουπίδια, είδαμε ένα καθαρό νησί. Είδαμε τρεις κάδους για την διαλογή των σκουπιδιών και την ανακύκλωση: Αλουμίνιο, χαρτί, πλαστικό. Είδαμε κι ένα σύνθημα στο δρόμο από τον Εύδηλο στον Αρμενιστή να γράφει: «ΌΧΙ ΣΤΟ ΧΥΤΑ – ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΜΑΖΙΚΗ – ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΠΑΝΤΟΥ». Μάθαμε ότι η χωματερή του νησιού βρίσκεται πάνω από το Φύτεμα και αυτό συναντάει τις αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής. Με λίγα λόγια ο ΧΥΤΑ και η ολοκληρωμένη διαχείριση των σκουπιδιών είναι ζητούμενο. Φαίνεται ότι η θέση που έχει επιλεγεί στην Έξω Πλαγιά συναντάει επίσης έντονες αντιδράσεις και οι καθυστερήσεις είναι αναμενόμενες. Στο μεταξύ, από τον Απρίλη του 2005 η Κίνηση Πολιτών Ραχών, που πραγματοποίησε ημερίδα στον Εύδηλο, είχε βάλει τα θέματα της οργανωμένης διαχείρισης απορριμμάτων στην Ικαρία, την ανακύκλωση και τον Χ.Υ.Τ.Υ.
Όπως φαίνεται ζητούμενο είναι ακόμα και οι βιολογικοί καθαρισμοί στους παράκτιους οικισμούς. Ακούσαμε ότι ο βιολογικός του Καραβοστάμου θα γίνει μέσα στη ρεματιά. Διαπιστώσαμε κάποια στιγμή δίπλα στο λιμάνι του Εύδηλου να μυρίζει, πιθανά από τον σημερινό βιολογικό του Ευδήλου. Είδαμε και κάποιες φορές βρωμιές στη θάλασσα…
Σήμερα στο Δήμο ηγείται δήμαρχος από τον πολιτικό χώρο του ΣΥΡΙΖΑ, σε συνεργασία με ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Οι συζητήσεις που κάναμε δεν μας έπεισαν για την αποτελεσματικότητα και την επιτυχία της Δημοτικής Αρχής. Κι εμείς ως επισκέπτες την ίδια γνώμη έχουμε. Θα θέλαμε για παράδειγμα τα θέματα του περιβάλλοντος να έχουν άλλη προτεραιότητα. Θα θέλαμε καλύτερη συγκοινωνία με περισσότερες γραμμές και λεωφορεία για τους επισκέπτες, να μην αναγκάζονται να ενοικιάζουν αυτοκίνητο για την πιο μικρή απόσταση. Σήμερα ως επισκέπτης, αν δεν έχεις αυτοκίνητο δεν μπορείς να πας πουθενά, όπως και τα ναύλα του πλοίου για να πάρεις μαζί σου αυτοκίνητο είναι δυσβάστακτα. Τα θέματα της ενημέρωσης των επισκεπτών, ο τουριστικός χάρτης του νησιού, τα θέματα των εκδηλώσεων, η ανάδειξη και η προστασία των αρχαιολογικών χώρων(πχ Ναός της Ταυροπόλου Αρτέμιδας στο Να, ο Ναός της Αγίας Ειρήνης κτισμένος πάνω στα ερείπια αρχαίου Ναού στον Κάμπο, η αρχαία Οινόη κλπ) δεν έχουν την ανάλογη φροντίδα από τη Δημοτική Αρχή. Έχει αποστάσεις από την κοινωνία των πολιτών και ευθύνεται για τις ταλαντεύσεις σχετικά με το αιολικό πάρκο. Δεν μας άρεσε η τσιμεντοποίηση των ρεμάτων μέσα στα χωριά, η μη αποκατάσταση των παλιών λατομείων, το ημιτελές έργο της αντιστήριξης του δρόμου λίγο έξω από τοη Εύδηλο, προς το Κεραμέ. Μην ξεχνάμε, η φροντίδα για το περιβάλλον είναι καθοριστικός παράγοντας της ποιότητας ζωής και της ποιότητας ενός πολιτισμού.
Δεν μπορώ να πω ότι καίγονται για τον τουρισμό, αν και για τους περισσότερους είναι μοναδικός τρόπος επιβίωσης. Νομίζω αυτό είναι το σωστό, να ακολουθήσουν δηλαδή μια αργή και ελεγχόμενη βελτίωση του τουριστικού προϊόντος χωρίς να χαθεί ο έλεγχος και δημιουργηθούν παρατράγουδα μαζικού τουρισμού.
Ακούσαμε ελάχιστες συζητήσεις για την κρίση και ελάχιστη παρουσία των κομμάτων(πού εποχή για κόμματα…), μόνο κάποια συνθήματα του ΚΚΕ(λογικό…) και η αφίσα της ΚΝΕ για το φεστιβάλ στο Καραβόσταμο.
Άνθρωποι σκληραγωγημένοι, ξεροψημένοι από την αλμύρα και τις ιδιαίτερες συνθήκες του ανάγλυφου του νησιού. Πρόσωπα γελαστά, του γλεντιού και της παράδοσης, της αλληλεγγύης, καλοσυνάτοι και ανοιχτόκαρδοι, χαλαροί και ξέγνοιαστοι μέχρι παρεξηγήσεως που λένε, ήρεμοι και ολιγαρκείς. Αυτό που εισπράξαμε από αυτούς είναι ότι θέλουν πάνω απ’ όλα να τραβήξουν την προσοχή μας στο γεγονός ότι στη βάση κάθε κοινωνίας, κάθε οικονομίας, υπάρχει μια μη οικονομία, που αποτελείται από πλούτη που δεν είναι ανταλλάξιμα, από δώρα χωρίς ανταπόδοση, από ανιδιοτελείς προσφορές, από κοινά αγαθά. Είναι ο χορός, το τραγούδι, ο γάμος, το γλέντι, η αλληλεγγύη, ο εθελοντισμός, το χαμόγελο…
Είναι ένα νησί “στη μέση του θαμπού γιαλού, όμορφο και πολύκαρπο και θαλασσοκλεισμένο”. Δαντελωτοί βράχοι, πλούσιο ανάγλυφο. Μακραίωνη πορεία και ιστορία από αρχαιοτάτων χρόνων, πάνω στην πορεία του καραβιού, με ανθρώπους που λάτρεψαν και λατρεύουν το Διόνυσο και την Αρτέμιδα. Η Daily Mail φιλοξένησε εκτενές δημοσίευμα όπου κατατάσσει την Ικαρία στις πέντε περιοχές του κόσμου, όπου οι κάτοικοί τους ζουν περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στη Γη και την εντάσσει στον κατάλογο με τις «Μπλε Ζώνες» [πηγή http://www.ikaria.gr/]
Είναι ένα νησί που έχει τις προϋποθέσεις και μπορεί να πετύχει την τοπικοποίηση και την αυτάρκεια. Η κουλτούρα της αυτοδιαχείρισης, η συλλογικότητα και η απλή ζωή, βοηθάει στο να μειωθούν οι εξαρτήσεις από τα «κέντρα». Βρήκαμε πολλούς που νοιώθουν την ανάγκη της ήρεμης ζωής με λιγότερες απαιτήσεις και ανάγκες. Αρκετοί και αρκετές - κι απ’ ό,τι λένε τελευταία περισσότεροι - επέλεξαν και επιλέγουν να μείνουν όλο το χρόνο στο νησί.
Η συζήτηση που κάναμε με τον Νικόλα και τον Στέλιο οδήγησε τα πράγματα στην «επανάσταση», την ειρηνική ανυπακοή στην εξουσία. Διάφορες σκέψεις πλημμύρισαν το μυαλό μου. Επανάσταση! Αφήστε μας ήσυχους και μη μας πιέζετε πολύ, γιατί δεν θα καλοπεράσετε μαζί μας. Εμείς διώξαμε και τον τούρκο εισπράκτορα, νοιώσαμε και το τι σημαίνει «ανεξάρτητο κράτος», αντέχουμε και στους ανέμους του Ικάριου πελάγους παρέα με τον Ίκαρο, μας βοηθάει και η Ταυροπόλος Άρτεμις με τον Διόνυσο στα οροπέδια και στις ρεματιές του όρους Πράμνος, φιλοξενήσαμε κατατρεγμένους και κυνηγημένους ανθρώπους των ιδεών... Καλύτερα μακριά κι αγαπημένοι, λένε. Αφήστε μας να έχουμε το τοπικό μας νόμισμα και την τοπική μας τράπεζα, αφήστε μας να φτιάξουμε την υγεία μας, όπως εμείς ξέρουμε, την παιδεία μας όπως εμείς ξέρουμε και την κοινωνική μας ασφάλεια με την αλληλεγγύη, όπως εμείς μάθαμε μέσα από τους αιώνες να φυλάμε, αποκρούοντας τους κάθε είδους «πειρατές» και «κουρσάρους», σαν του λόγου σας.
Είναι η ιδέα της πάλης ενάντια στην κυριαρχία και το δικαίωμα των τοπικών πληθυσμών να επιλέγουν το δικό τους τρόπο για να συμβιώνουν, να παράγουν και να καταναλώνουν. Ναι… «Πιο κοντά, πιο κοντά τούτες τις μέρες… πιο κοντά, πιο κοντά»
ΥΓ Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Ηλία και την Ηλέκτρα για την ξενάγηση και την ενημέρωση, που είχαμε για το νησί. Χωρίς τη βοήθειά τους δεν θα είχαμε αυτή τη γρήγορη προσαρμογή στη ζωή των Ικαριωτών
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου